Türkçe Çevirmenler Sözlüğü
Çeviri faaliyeti, 18. yüzyılda Osmanlı Devletinin batılılaşması ve modernleşmesinde önemli bir yere sahipti. Bu amaca yönelik olarak çeviri eylemi, Osmanlı döneminde aydınlanma çağındaki fikirlerin yayılması ile birlikte siyasal ve bilimsel fikirlerin yerleşmesinde çok etkili olmuştur. Bu durum Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarında da devam etmiştir. Bu “gizli kahramanlar”, çevirmenler, Türk diline ve edebiyatına yaptıkları katkılara nazaran pek tanınmazlar ve bilinmezler. Peki, bu çevirmenler kimlerdi? Kimlerin eserleri hangi dilden ve ne zaman çevrilip, hangi yayınevleri tarafından yayımlanmıştır?
Türkçe Çevirmenler Sözlüğü: Dünya Edebiyatından Çeviriler adlı online sözlük çalışması; İsveç çevirmenler sözlüğü Svenskt Översättarlexikon (www.oversattarlexikon.se) ve Almanya Johannes Gutenberg Üniversitesi (Mainz) Mütercim Tercümanlık Bölümü çatısı altında yürütülen Germersheimer Übersetzerlexikon (www.http://uelex.de) örneklerinden yola çıkılarak Türk edebiyatına katkıda bulunan ve Türk edebiyatının çeviri yoluyla zenginleşmesinde katkı sağlayan çevirmenlerin listelerini oluşturmak amaçlanmıştır. Ege Üniversitesi ile Johannes Gutenberg Üniversitesi Germersheim-Mainz (Almanya) Mütercim Tercümanlık Bölümlerinin ortak yürüttükleri GIP (Germanistische Institutspartnerschaft) projesi bağlamında “Türkçe Çeviriler Bibliyografyası: Dünya Edebiyatından Çeviriler” kitap çalışması fikri de ortaya çıkmıştır. Uzun bir yöntem arayışından sonra başta Ege Üniversitesi Kütüphanesi, Hacettepe Üniversitesi Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi ve Milli Kütüphane kayıtlarını barındıran ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü ve TÜBİTAK ULAKBİM’in Ulusal Toplu Katalog veri tabanından yararlanılarak yabancı dilden Türkçeye aktarılan eserler ele alınmıştır. Çalışmada Cumhuriyetin ilk yıllarından 2016 yılına kadar Türkçe’ye aktarılan dil ve edebiyatları nesir, nazım ve tiyatro gibi edebi türlerine göre çeviriler incelenmiştir. Toplam 18.741 eser ve 6.006 çevirmen kaydına ulaşılmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz.: Öncü, Mehmet Tahir/ Sertdemir, Bahar/ Abacı, Gökhan (2017): Türkçe Çeviriler Bibliyografyası: Dünya Edebiyatından Çeviriler. İstanbul: Hiperlink.
Çalışmamızın temel amacı yabancı dilden Türkçe'ye aktarılmış eserlerin listesini oluşturmak ve böylece çeviribilim alanına yeni araştırma alanları için kaynak kitap sunmaktır. Uzun uğraşlar sonunda ortaya çıkan bu çalışmanın başında hangi metin türlerini ve hangi dilleri listelere ekleyip eklemeyeceğimizi uzun uzun tartıştık. Nihayetinde 33 dilden Türkçeye aktarılan edebi eserleri türlerine göre sınıflandırarak dahil ettik. Elbette, ileriye dönük olarak bu çalışmaya yabancı dilden Türkçeye aktarılan edebi metin türü dışında diğer metin türlerini de eklemeyi hedefliyorum. Listeleri oluştururken her eserin sadece ilk baskısını dikkate aldık, aynı eserin aynı çevirmen ve aynı yayınevine ait diğer baskılarını listeye eklemedik. Bunun dışında aynı eserin farklı bir çevirmeni veya farklı bir yayınevi söz konusu olduğunda da bu eser, listeye yeni eser olarak eklendi.
Projenin en önemli amaçlarından biri ise çeviri eylemini ve özellikle çevirmenin farkındalığını ortaya koymak ve arttırmaktır. Böyle bir çalışma projesinin ortaya çıkmış olmasının Türk ve yabancı okurlara ve bu alanda çalışan tüm bilim insanlarına yararlı olacağı düşüncesindeyim. Bu anlamda, çalışma çevrilmiş eserlerin arşivlendirilmesi konusunda bu kadar geniş çaplı olmasının yanı sıra farklı çalışmalara örnek olması açısından da son derece önemli bir yere sahiptir.
Türkçe Çevirmenler Sözlüğü çalışmasında incelenen dil ve edebiyatlar:
(bkz.: Öncü, Mehmet Tahir/ Sertdemir, Bahar Aliye/ Abacı, Gökhan(2017): Türkçe Çeviriler Bibliyografyası: Dünya Edebiyatından Çeviriler. İstanbul: Hiperlink.)
Oluşturulan bu listeler elbette nihai listeler değildir, bu yüzden ileriye dönük olarak listelerin geliştirilmesi ve iyileştirilmesi adına başka çalışmalar da yapılması düşünülmektedir.
Bunun yanı sıra ileriye dönük olarak Türkçeden yukarıda zikredilen yabancı dillere çeviri yapan çevirmenlerin hayatlarını ve yaptıkları çeviri faaliyetlerini tanıtmak, çeviri ve çevirmen veri tabanı oluşturmak ve güçlendirmek amacıyla biyogram ve biyografik çalışmaların da yapılması amaçlanmıştır. Geçici olarak aşağıdaki liste hazırlanmıştır:
Çevrilmiş Türk Edebiyatı:
| 1. Almancada | 12. Fincede | 23. İtalyancada |
| 2. Arapçada | 13. Fransızcada | 24. İzlandacada |
| 3. Arnavutçada | 14. Güney Korecede | 25. Japoncada |
| 4. Azericede | 15. Gürcücede | 26. Macarcada |
| 5. Boşnakçada | 16. Hırvatçada | 27. Norveççede |
| 6. Bulgarcada | 17. Hintçede | 28. Lehçede |
| 7. Çekçede | 18. Felemenkçede | 29. Portekizcede |
| 8. Çerkezcede | 19. İngilizcede | 30. Rumencede |
| 9. Çincede | 20. Farsçada | 31. Rusçada |
| 10. Dancada | 21. İspanyolcada | 32. Sırpçada |
| 11. Ermenicede | 22. İsveççede | 33. Yunancada |
Bu çalışmanın planlanmasında, araştırılmasında, yürütülmesinde ve oluşumunda ilgi ve desteğini esirgemeyen herkese sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. Bununla birlikte bu kadar kapsamlı bir çalışmada elbette gözden kaçan bazı hatalar ortaya çıkması kaçınılmazdır; hassasiyetle hatalarımıza işaret eden ve yapıcı eleştirilerde bulunan ve bundan sonraki eserlerde desteklerini esirgemeyecek olan tüm okurlarımıza da müteşekkiriz.
